مقدمـه
۱ . هدف این استاندارد، تجویز مبانی گزارشگری اطلاعات مالی بر حسب قسمت های مختلف یک واحد تجاری است. این اطلاعات در مورد انواع مختلف محصولات و خدمات ارائه شده و نیز مناطق جغرافیایی مختلف عملیات واحد تجاری است که به استفادهکنندگان صورت های مالی در موارد زیر کمک می کند :
الف. درک بهتر عملکرد گذشته واحد تجاری،
ب . ارزیابی بهتر مخاطرات و بازدههای واحد تجاری،
ج . قضاوت های آگاهانهتر در مورد کل واحد تجاری.
۲ . برخی واحدهای تجاری، محصولات و خدمات متنوعی تولید و ارائه می کنند یا در مناطق جغرافیایی متفاوتی فعالیت دارند که از نرخ های سودآوری، فرصت های رشد، انتظارات آتی و مخاطرات مختلفی برخوردارند. اطلاعات در مورد انواع مختلف محصولات و خدمات یک واحد تجاری و عملیات آن در مناطق جغرافیایی متفاوت، که اغلب اطلاعات قسمت نامیده می شود، برای ارزیابی مخاطرات و بازدههای یک واحد تجاری مفید است.
دامنه کاربرد
۳ . کلیه واحدهای تجاری که اوراق سهام آنها به عموم عرضه می شود یا در جریان انتشار عمومی است باید الزامات این استاندارد را رعایت کند.
۴ . سایر واحدهای تجاری چنانچه داوطلبانه در صورت های مالی تهیه شده براساس استانداردهای حسابداری، اطلاعات بر حسب قسمت های مختلف را افشا نمایند، باید الزامات این استاندارد را به طور کامل رعایت کنند.
۵ . هنگام ارائه مجموعه صورت های مالی جداگانه واحد تجاری اصلی همراه صورت های مالی تلفیقی، اطلاعات مربوط به قسمت ها فقط در صورت های مالی تلفیقی ارائه می شود.
تعاریف
۶ . اصطلاحات ذیل در این استاندارد با معانی مشخص زیر به کار رفته است :
• قسمت تجاری : جزئی قابل تفکیک از واحد تجاری است که یک محصول یا خدمت یا گروهی از محصولات یا خدمات مرتبط را ارائه می کند و دارای مخاطره و بازدهای متفاوت از سایر قسمت های واحد تجاری است. عوامل زیر باید در تعیین محصولات و خدمات مرتبط در نظر گرفته شود :
الف . ماهیت محصولات یا خدمات،
ب . ماهیت فرآیندهای تولید،
ج . نوع یا طبقه مشتریان برای محصولات یا خدمات،
د . روش های توزیع محصولات یا ارائه خدمات،
ﻫ . ماهیت مقررات مربوط، برای مثال، مقررات بانکی و بیمهای.
• قسمت جغرافیایی : جزیی قابل تفکیک از واحد تجاری است که به ارائه محصولات یا خدمات در منطقه جغرافیایی مشخصی مشتمل بر یک کشور یا گروهی از کشورها اشتغال دارد و دارای مخاطره و بازدهای متفاوت از اجزایی است که در سایر مناطق جغرافیایی فعالیت می کنند. عوامل زیر باید در تشخیص قسمت های جغرافیایی در نظر گرفته شود:
الف . تشابه شرایط اقتصادی و سیاسی،
ب . روابط بین عملیات در مناطق جغرافیایی مختلف،
ج . مجاورت عملیات،
د . مخاطرات خاص ناشی از عملیات در مناطق مشخص،
ﻫ . مقررات کنترل ارز،
و . مخاطرات نوسانات ارزی.
• قسمت قابل گزارش : قسمتی تجاری یا جغرافیایی است که بر مبنای تعاریف پیشگفته مشخص می شود و براساس این استاندارد، افشای اطلاعات قسمت در مورد آن ضرورت دارد.
• درآمد عملیاتی قسمت : عبارت است از درآمد حاصل از فعالیت های اصلی و مستمر که مستقیماً قابل انتساب یا برمبنایی منطقی، قابل تخصیص به قسمت است اعم از اینکه از فروش به مشتریان برون سازمانی یا معاملات با سایر قسمت های همان واحد تجاری ناشی شده باشد.
• هزینه عملیاتی قسمت : عبارت است از هزینههای مرتبط با فعالیت های اصلی و مستمر که مستقیماً قابل انتساب یا بر مبنایی منطقی قابل تخصیص به قسمت است اعم از اینکه مرتبط با فروش به مشتریان برون سازمانی یا معاملات با سایر قسمت های همان واحد تجاری باشد.
• نتیجه عملیات قسمت : عبارت از درآمد عملیاتی قسمت پس از کسر هزینه عملیاتی آن است.
• دارایی های قسمت : عبارت است از دارایی هایی که به طور مستقیم قابل انتساب یا بر مبنایی منطقی قابل تخصیص به فعالیت های عملیاتی قسمت باشد.
• بدهی های قسمت : عبارت است از بدهی هایی که مستقیماً قابل انتساب و یا بر مبنایی منطقی قابل تخصیص به فعالیت های عملیاتی قسمت باشد.
۷ . منشاء اصلی مخاطرات بر چگونگی سازماندهی و اداره واحدهای تجاری اثر می گذارد. بنابراین، ساختار سازمانی و سیستم گزارشگری مالی داخلی واحد تجاری مبنایی برای تشخیص قسمت های آن است. مخاطرات و بازدههای یک واحد تجاری، هر دو تحت تأثیر محل جغرافیایی عملیات و نیز بازارهای آن قرار میگیرد. در نتیجه، قسمت های جغرافیایی می تواند یکی از دو مورد زیر باشد :
الف . محل استقرار تجهیزات تولید یا ارائه خدمت و سایر دارایی های واحد تجاری،
ب . محل بازارها و مشتریان آن.
۸ . تعیین قسمت های تجاری یا جغرافیایی جداگانه نیازمند قضاوت است. مدیریت واحد تجاری برای اعمال این قضاوت، هدف گزارشگری اطلاعات مالی قسمت را با توجه به این استاندارد و خصوصیات کیفی اطلاعات مالی (طبق مفاهیم نظری گزارشگری مالی) در نظر می گیرد. خصوصیات کیفی شامل مربوط بودن، قابل اتکا بودن و قابل مقایسه بودن اطلاعاتی است که در مورد گروه های مختلف محصولات و خدمات واحد تجاری و عملیات آن در مناطق جغرافیایی خاص گزارش می شود. همچنین خصوصیات کیفی شامل مفید بودن اطلاعات مالی برای ارزیابی مخاطرات و بازده کل واحد تجاری است.
۹ . نمونههایی از دارایی های قسمت شامل دارایی های جاری مرتبط با فعالیت های عملیاتی قسمت، دارایی های ثابت مشهود، دارایی های موضوع اجارههای سرمایهای و دارایی های نامشهود است. اگر استهلاک یک دارایی در هزینه عملیاتی قسمت منظور شود، دارایی مربوط نیز جزء دارایی های قسمت قرار می گیرد. دارایی های قسمت، دارایی های مورد استفاده برای مقاصد عمومی واحد تجاری یا دفتر مرکزی را دربر نمی گیرد. دارایی های قسمت در صورتی شامل دارایی های مورد استفاده مشترک دو یا چند قسمت است که مبنایی منطقی برای تخصیص وجود داشته باشد. دارایی های قسمت دربرگیرنده سرقفلی است که مستقیماً قابل انتساب یا به طور منطقی قابل تخصیص به قسمت است و هزینه عملیاتی قسمت شامل استهلاک سرقفلی مربوط است.
۱۰ . نمونههایی از بدهی های قسمت شامل حساب ها و اسناد پرداختنی تجاری و سایر حساب ها و اسناد پرداختنی، پیشدریافت از مشتریان و ذخیرههای تضمین محصول است. بدهی های قسمت شامل تسهیلات دریافتی، بدهی های مربوط به دارایی های موضوع اجارههای سرمایهای و سایر بدهی هایی نیست که برای مقاصد تأمین مالی و نه عملیاتی تحمل می شود. اگر هزینه سود تضمینشده در نتیجه عملیات قسمت منعکس شود، بدهی مربوط جزء بدهی های قسمت قرار می گیرد. بدهی های قسمت هایی که عملیات آنها عمدتاً ماهیت مالی ندارد، شامل تسهیلات دریافتی و بدهی های مشابه نیست، زیرا نتیجه عملیات قسمت بیانگر سود یا زیان عملیاتی و نه سود یا زیان پس از هزینههای مالی است.
۱۱ . اندازهگیری دارایی ها و بدهی های قسمت شامل تعدیلات مبالغ دفتری قبلی دارایی ها و بدهی های قابل تشخیص قسمت یک واحد تجاری است که در ترکیب واحدهای تجاری تحصیلشده و حسابداری آن به روش خرید است. همچنین اگر دارایی های ثابت مشهود بعد از تحصیل، با توجه به نحوه عمل مجاز جایگزین، تجدید ارزیابی شود دارایی های قسمت براساس مبالغ تجدید ارزیابی شده اندازهگیری می شود.
۱۲ . درآمد عملیاتی قسمت، هزینه عملیاتی قسمت، دارایی های قسمت و بدهی های قسمت، پیش از حذف ماندهها و معاملات درون گروهی، به عنوان جزئی از فرایند تلفیق، تعیین می گردد، مگر اینکه چنین ماندهها و معاملات درون گروهی، بین واحدهای تجاری گروه در درون یک قسمت باشد.
۱۳ . رویههای حسابداری اصلی قسمت همان رویههایی است که در تهیه و ارائه صورت های مالی واحد تجاری استفاده می شود. علاوه براین، رویههای حسابداری قسمت شامل رویههایی است که مختص گزارشگری قسمت است. تشخیص قسمت ها، روش قیمتگذاری انتقالات بین قسمت ها و مبانی تخصیص درآمدها و هزینههای عملیاتی به قسمت ها نمونههایی از این رویههای خاص می باشد.
تشخیص قسمت های قابل گزارش
۱۴ . قسمت تجاری یا قسمت جغرافیایی در صورتی باید به عنوان قسمت قابل گزارش مشخص شود که اکثر درآمد عملیاتی آن از فروش به مشتریان برون سازمانی عاید گردد،
الف . درآمد عملیاتی حاصل از فروش به مشتریان برون سازمانی و معاملات با سایر قسمت ها، حداقل ۱۰ درصد جمع درآمد تمام قسمتها اعم از برون سازمانی یا داخلی باشد،
ب . نتیجه عملیات قسمت اعم از سود یا زیان حداقل ۱۰ درصد مجموع سود عملیاتی قسمت های سود ده یا مجموع زیان عملیاتی قسمت های زیان ده، هر کدام که قدر مطلق آن بزرگتر است، باشد،
ج . دارایی های آن حداقل ۱۰ درصد جمع دارایی های تمام قسمت ها باشد.
۱۵ . اگر جمع درآمد عملیاتی از فروش به مشتریان برونسازمانی که قابل انتساب به قسمت های قابل گزارش است کم تر از ۷۵ درصد جمع درآمد عملیاتی تلفیقی یا درآمد عملیاتی واحد تجاری باشد، باید قسمت های دیگری به عنوان قسمت های قابل گزارش مشخص شود، حتی اگر آن قسمت ها زیر آستانههای ۱۰ درصد بند ۱۴ باشد. این عمل تا آنجا ادامه می یابد که مجموع درآمد عملیاتی قسمت های قابل گزارش حداقل ۷۵ درصد جمع درآمد عملیاتی تلفیقی یا درآمد عملیاتی واحد تجاری باشد.
۱۶ . قسمت یا قسمت هایی که زیر تمام آستانههای اهمیت طبق بند ۱۴ قرار می گیرد و مشمول بند ۱۵ نمی شود باید به طور جداگانه تحت عنوان سایر (قسمت های تخصیص نیافته) گزارش گردد.
۱۷ . آستانـههـای ۱۰ درصـد در این استاندارد تنهـا برای مشخص کـردن قسمت های تجاری و جغرافیایی قابل گزارش است و رهنمودی برای تعیین اهمیت در هیچ یک از دیگر جنبههای گزارشگری مالی ارائه نمی کند.
۱۸ . قسمتی که در دوره قبل به دلیل احراز یکی از آستانههای ۱۰ درصد مربوط به عنوان قسمت قابل گزارش تعیین شده است، چنانچه برمبنای قضاوت مدیریت واحد تجاری همچنان دارای اهمیت باشد باید برای دوره جاری نیز به عنوان قسمت قابل گزارش تلقی شود حتی اگر درآمد عملیاتی، نتیجه عملیات و دارایی های آن بیش از آستانههای ۱۰ درصد نباشد.
۱۹ . چنانچه قسمتی به دلیل احراز یکی از آستانههای ۱۰ درصد، در دوره جاری به عنوان قسمت قابل گزارش تعیین شود، اطلاعات مقایسهای دوره قبل آن باید ارائه مجدد شود، به استثنای مواردی که انجام این کار عملی نباشد.
رویههای حسابداری قسمت
۲۰ . اطلاعات قسمت باید براساس همان رویههای حسابداری تهیه شود که برای تهیه و ارائه صورت های مالی تلفیقی یا صورت های مالی واحد تجاری، به کار گرفته شده است.
۲۱ . از آنجا که هدف اطلاعات قسمت، کمک به استفادهکنندگان برای درک بهتر واحد تجاری و انجـام قضاوت های آگاهانهتر در مـورد واحـد تجـاری به عنوان یک مجموعه است، این استاندارد در تهیه اطلاعات قسمت، استفاده از رویههای حسابداری به کار گرفته شده در واحد تجاری را الزامی می داند. این به معنای آن نیست که رویههای حسابداری تلفیقی یا رویههای حسابداری واحد تجاری برای قسمت های قابل گزارش، همانند آنکه آن قسمت ها واحدهای گزارشگری جداگانهای هستند، بهکار رود. ارقام محاسبهشده در نتیجه به کارگیری یک رویه حسابداری خاص در سطح واحد تجاری، در صورت وجود مبنایی منطقی، به قسمت ها تخصیص می یابد. برای مثال، استهلاک ماشینآلات اغلب در سطح کل واحد تجاری محاسبه می شود. اما ممکن است مبلغ کل استهلاک برمبنای ساعات کارکرد در هر قسمت تخصیص یابد.
۲۲ . دارایی هایی که به طور مشترک توسط دو یا چند قسمت استفاده می شود فقط در صورتی باید به آن قسمت ها تخصیص یابد که درآمدها و هزینههای عملیاتی مربوط به آن دارایی ها نیز به همان قسمت ها تخصیص داده شود.
۲۳ . روش تخصیص اقلام دارایی، بدهی، درآمد عملیاتی و هزینه عملیاتی به قسمت ها به عواملی از قبیل ماهیت اقلام، فعالیت های انجامشده توسط قسمت و استقلال نسبی آن بستگی دارد. مشخص کردن مبنایی واحد برای تخصیص که توسط تمام واحدهای تجاری پذیرفتهشود، امکانپذیر یا مناسب نیست. همچنین مجبور کردن واحدهای تجاری به تخصیص اقلام دارایی، بدهی، درآمد عملیاتی و هزینه عملیاتی مشترک قسمت در صورتی که مبنای این تخصیص ها اختیاری یا درک آن مشکل باشد، مناسب به نظر نمی رسد. به علاوه تعاریف درآمد عملیاتی قسمت، هزینه عملیاتی قسمت، دارایی های قسمت و بدهی های قسمت به یکدیگر مربوط است و تخصیص ها باید سازگار باشد. بنابراین دارایی هایی که به طور مشترک مورد استفاده قسمت ها قرار می گیرد فقط در صورتی به آنها تخصیص می یابد که درآمدها و هزینههای عملیاتی مربوط به آن دارایی ها نیز به قسمت ها تخصیص داده شود. برای مثال، یک دارایی فقط در صورتی در دارایی های قسمت منعکس می شود که استهلاک مربوط نیز در اندازهگیری نتیجه عملیات قسمت، منظور گردد.
افشا
۲۴ . واحد تجاری باید موارد زیر را برای هر قسمت قابل گزارش تجاری یا جغرافیایی مبتنی بر مکان استقرار دارایی ها افشا کند :
الف . درآمد عملیاتی قسمت ناشی از فروش به مشتریان برون سازمانی و معاملات با سایر قسمت ها، به طور جداگانه،
ب . نتیجه عملیات قسمت،
ج . جمع مبلغ دفتری دارایی های قسمت،
د . بدهی های قسمت،
ﻫ . جمع اضافات دارایی های ثابت مشهود و دارایی های نامشهود هر قسمت طی دوره،
و . جمع مبلغ هزینه استهلاک دارایی های ثابت مشهود و دارایی های نامشهود هر دوره قسمت که در نتیجه عملیات آن قسمت منظور شده است،
ز . جمع مبلغ سایر هزینههای غیرنقدی عمده هر دوره قسمت که در هزینههای عملیاتی آن قسمت منظور شده است.
در مورد قسمت جغرافیایی مبتنی بر مکان بازارها و مشتریان چنانچه با مکان استقرار دارایی ها متفاوت باشد و درآمد عملیاتی آن از فروش به مشتریان برون سازمانی برابر با حداقل
۱۰ درصد جمع درآمد عملیاتی واحد تجاری از فروش به تمام مشتریان برون سازمانی باشد، واحد تجاری باید درآمد عملیاتی چنین قسمت هایی را به طور جداگانه افشا کند.
۲۵ . واحد تجاری باید صورت تطبیق اطلاعات افشا شده برای قسمت های قابل گزارش و اطلاعات تجمیعی در صورت های مالی تلفیقی یا صورت های مالی واحد تجاری را ارائه کند. برای این منظور باید درآمد عملیاتی قسمت با درآمد عملیاتی واحد تجاری از مشتریان برون سازمانی (شامل افشای مبلغ درآمد عملیاتی واحد تجاری از مشتریان برون سازمانی که در درآمد عملیاتی هیچ یک از قسمت ها منظور نشده است)، نتیجه عملیات قسمت با سود یا زیان عملیاتی واحد تجاری، دارایی های قسمت با دارایی های واحد تجاری و بدهی های قسمت با بدهی های واحد تجاری تطبیق داده شود.
۲۶ . در اندازهگیری و گزارشگری درآمد عملیاتی قسمت ناشی از معاملات با سایر قسمت ها، انتقالات بین قسمت ها باید برمبنایی اندازهگیری شود که واحد تجاری در عمل برای قیمتگذاری انتقالات استفاده می کند. مبنای قیمتگذاری انتقالات بین قسمت ها و هر تغییر مربوط باید در صورت های مالی افشا شود.
۲۷ . تغییرات در رویههای حسابداری به کار گرفته شده برای گزارشگری قسمت که تأثیر عمدهای بر اطلاعات قسمت دارد، باید افشا شود. همچنین اطلاعات دوره گذشته قسمت برای مقاصد مقایسهای باید ارائه مجدد شود، مگر آنکه انجام این کار عملی نباشد. این افشا باید شرحی از ماهیت تغییر، دلایل تغییر، اینکه اطلاعات مقایسهای ارائه مجدد شده یا اینکه انجام این کار غیرعملی است و اثر مالی تغییر را، در صورتی که به طور منطقی قابل تعیین باشد، دربرگیرد. چنانچه واحد تجاری نحوه تشخیص قسمت های خود را تغییر دهد و اطلاعات دوره گذشته قسمت را به دلیل عملی نبودن برمبنای جدید ارائه مجدد نکند، به منظور مقایسه، واحد تجاری باید اطلاعات قسمت را در سالی که نحوه تشخیص قسمت ها را تغییر داده است، بر مبنای قسمت های قدیم و جدید گزارش کند.
۲۸ . با تغییرات در رویههای حسابداری به کار گرفته شده توسط واحد تجاری براساس استاندارد حسابداری شماره ۶ با عنوان گزارش عملکرد مالی رفتار می شود. براساس الزامات استاندارد یاد شده، تغییر در رویه حسابداری فقط باید در صورتی انجام شود که تغییر به موجب قوانین آمره یا استانداردهای جدید الزامی شود یا به ارائه مطلوبتر رویدادها یا معاملات در صورت های مالی واحد تجاری منجر شود.
۲۹ . برخی تغییرات در رویههای حسابداری مانند تغییرات در نحوه تشخیص قسمت ها و تغییرات در مبانی تخصیص درآمدها و هزینههای عملیاتی، مشخصاً مربوط به گزارشگری قسمت هاست. این تغییرات می تواند تأثیر عمدهای بر اطلاعات قسمت گزارش شده داشته باشد، اما مجموع اطلاعات مالی گزارش شده برای واحد تجاری را تغییر نخواهد داد. برای اینکه استفادهکنندگان تغییرات را درک و روندها را ارزیابی کنند، اطلاعات مقایسهای قسمت برای انعکاس آثار رویههای حسابداری جدید، در صورت عملی بودن، ارائه مجدد می شود.
۳۰ . براساس الزامات بند ۲۶ برای مقاصد گزارشگری قسمت، انتقالات بین قسمت ها باید برمبنایی اندازهگیری شود که واحد تجاری در عمل برای قیمتگذاری آن انتقالات استفاده می کند. چنانچه واحد تجاری روش قیمتگذاری انتقالات بین قسمت های خود را تغییر دهد، اگرچه این تغییر به مثابه تغییر در رویه حسابداری نیست و نباید براساس بند ۲۷ اطلاعات مقایسهای دوره گذشته قسمت ارائه مجدد شود، با این حال طبق بند ۲۶ افشای این تغییر الزامی است.
۳۱ . واحد تجاری باید انواع محصولات و خدمات منظور شده در هر قسمت تجاری گزارش شده و نیز ترکیب هر قسمت جغرافیایی گزارش شده را افشا کند.
۳۲ . برای ارزیابی موضوعاتی از قبیل تغییرات در تقاضا، قیمت منابع مصرفی یا سایر عوامل تولید و توسعه محصولات و فرآیندهای جایگزین در قسمت تجاری، لازم است که فعالیت های قسمت شناخته شود. همچنین برای ارزیابی تأثیر تغییرات محیط اقتصادی و سیاسی بر مخاطرات و نرخ های بازده قسمت جغرافیایی، شناختن اجزای آن قسمت جغرافیایی اهمیت دارد.
۳۳ . قسمت هایی که قبلاً گزارش شده اما در دوره جاری آستانههای کمی را احراز نکند، به طور جداگانه گزارش نمی شود. برای مثال ممکن است به دلیل کاهش در تقاضا یا تغییر در راهبرد مدیریت یا به دلیل فروش بخشی از عملیات قسمت یا ترکیب آن با سایر قسمت ها، آن قسمت آستانهها را دیگر احراز نکند. توضیحی در مورد دلایل اینکه چرا قسمت گزارششده قبلی دیگر گزارش نمی شود نیز ممکن است در تأیید انتظارات از کاهش بازارها و تغییرات در راهبردهای واحد تجاری، مفید باشد.
تاریخ اجرا
۳۴ . الزامات این استاندارد در مورد کلیه صورت های مالی که دوره مالی آنها از تاریخ ۱/۱/۱۳۸۱
و بعد از آن شروع می شود، لازمالاجراست .
مطابقت با استانداردهای بینالمللی حسابداری
۳۵ . به استثنای موارد زیر، با اجرای الزامات این استاندارد، مفاد استاندارد بینالمللی حسابداری شماره ۱۴ با عنوان گزارشگری قسمت ها نیز رعایت می شود:
الف . طبق استاندارد بینالمللی حسابداری شماره ۱۴ ” گزارشگری قسمت ها“ مدیریت باید با توجه به منبع اصلی و ماهیت مخاطرات و بازدههای یک واحد تجاری، قسمت تجاری یا قسمت جغرافیایی را به عنوان مبنای اولیه گزارشگری مشخص کند. در رابطه با مبنای اولیه اطلاعات مفصل تر و برای مبنای ثانویه اطلاعات کمتری ارائه می شود. در استاندارد شماره ۲۵ با عنوان ” گزارشگری بر حسب قسمت های مختلف“ برای محدود کردن دامنه قضاوت و جلوگیری از پیچیدگی غیر ضروری با توجه به شرایط موجود، الزامات گزارشگری بر مبنای اولیه و ثانویه پیشبینی نشده است.
ب . طبق استاندارد بینالمللی حسابداری شماره ۱۴، برای هر قسمت قابل گزارش سهم واحد تجاری از سود یا زیان واحدهای تجاری وابسته، مشارکت های خاص یا سایر سرمایهگذاری هایی که به روش ارزش ویژه منعکس می شود و عملیات آنها در حوزه یک قسمت واحد قرار می گیرد باید افشا شود. این الزام در استاندارد حسابداری شماره ۲۵ وجود ندارد.
اطلاعات این نوشته
شما میتوانید در صورت تمایل این پست را در شبکه های اجتماعی خود بازنشر دهید .